Balık ve stres

Balık ve stres
«15 Nisan 2009, 11:55:04 tarihli arşivimizden»

Balık ve stres

"Stres" kavramı, pek çoğumuz için bilindik bir kavramdır. Günlük yaşamımızda sıkça duyduğumuz bir kavramdır. "Strese girdim, bu durum bende stres yarattı, stresten kurtulmak için şöyle yapıyorum" diye konuşmalar yaparız. Ve stresin yarattığı durumlardan kurtulmak için çeşitli kişisel teknikler geliştiririz. Kimimiz spor yapar, kimimiz kendini sanata verir, kimimiz müzik dinler. Ve esasen akvaryum hobisi de insenlerin streslerini üzerlerinden atmak için başvunduğu yöntemlerdendir. Doğal bir akvaryum, sağlıklı canlılar, güzel bir görüntü genellikle günlük yaşamımızda edindiğimiz stresi biraz olsun atmamızı sağlar.

Stres kavramının en basit ve genel tanımı şudur: Çevreden bireye yöneltilen, onda kaçınılmaz ve otomatik denebilecek bir gerilim yaratan olaylara stres denir. Tanım kaynağı; Yrd. Doç. Dr. Zülal ERKAN'ın stres tanımıdır.

Yani stres; sürekli olarak değişen çevremize uyum sağlamaya çalışırken yaşadığımız fiziksel ve duygusal zorlanmaların bir yansımasıdır.

Peki, ya akvaryumlarımızdaki balıklarımız bir şekilde strese girdiyse? Bunu nasıl anlarız? Neler yapabiliriz, ne gibi önlemler almalıyız?

Bu başlıkta, bu sorulara kendimce cevaplar aradım. Stres konusu, psikoloji, davranışlar mesleğim gereği direkt olarak benim alanıma girmekte zaten.

Aşağıdaki noktalar, pek çok balık türü için geçerlidir. Unutulmamalıdır ki stres unsuru tüm canlıların vücut dirençlerini sarsabilir, bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve bünyeyi hastalıklara karşı korumasız hale getirir.

I - Akvaryum balıklarının strese girme nedenleri:
1- Hacim ve dekor: Akvaryumun hacmi, olması gerekenden küçük ise balık strese girer. Akvaryum ortamı, her ne kadar doğanın birebir taklidi olarak hazınlansa da sonuçta yapay bir ortamdır. Kapalı bir sistemdir. Ancak "nasıl olsa %100 doğa gibi olamaz" diye kestirip atamayız. Akvaryumu, beslediğimiz balığın ihtiyaçlarına göre düzenlemeliyiz. Ve dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri de hacimdir. Genellikle balıklar için "balık boyuna göre hacim" kıyaslamaları ve hesaplamaları yapılmaktadır. Benim şahsi görüşüm, bu tür bir hesaplamanın yanlış, daha doğrusu eksik olacağı şeklinde. Yani atıyorum; "şu kadar cm boyunda olan şu kadar sayıdaki balık için en az bu kadar litrelik bir akvaryum gerekir" gibi bir çıkarım, bana göre eksik bir çıkarımdır. Şunu önemle belirtmeliyim; akvaryum ne kadar büyük ise o kadar iyidir. Beta balıklarını "nasıl olsa bizim soluduğumuz havayı da su yüzeyinden soluyabiliyorlar" diye küçücük akvaryumlara tıkmanın, lepisteslerin boyları ufacık oluyor diye küçücük akvaryumlarda yaşatmaya çalışmanın alemi yoktur. Unutmamalıyız ki balıklar doğada içi su dolu birkaç litrelik küçük çukurlarda yaşamıyorlar. Akvaryum hacminde; balığın türü, sayısı, dvranışları önemli paya sahiptir. Yetersiz hacimdeki bir akvaryum, balığı strese sokan ana etkenlerden biridir.

2- Su şartları: Su şartları balık için uygun değilse, bu da bir stres nedenidir. Suyun sertliği, pH'ı, balıklrın hayatını ve sağlıklarını etkileyen unsurlardan biridir. Bundan dolayı su şartlarını mümkün olduğunca balıkların ihtiyaçlarına göre belirlememiz gerekmektedir. Bu, balıkların sağlıklarına (üremeden tutun da görünüşlerine kadar) direkt etki eden bir unsurdur.

3- Beslenme: Balıkların beslenmeleri düzensiz ise veya yetersiz ise bu da stres nedenidir. Bazı balıklar etçil, bazı balıklar otçul, pek çok balık ise hepçil (hem etçil, hem otçul) beslenirler. Doğada pek çok çeşitli besinler alan balıklar, akvaryum ortmında da -doğadaki kadar bol ve çaşitli olmsa da- benzer şekilde gıda almalıdırlar. Beslenme, balıkların sağlıklı olmalarından üremelerine kadar etkisi olan bir durumdur. Akvaryumlarımızda bu konuda önerilerim kısa kısa şu şekildedir:

* Beslediğiniz balık türlerine uygun besin türleri olması şartıyla en az 8-10 yem çeşidini taze olarak elinizin altında bulundurun.

* Balıklarınızı tek tip beslemeyin. Günün çeşitli öğünlerinde farklı besinler verin.

* Günde 2 veya 3 kez çok yem vermeyin. Bunun yerine günde 5-6 kez azar azar yem verin.

* Düzenli vitamin takviyeleri yapın.

* Haftada bir gün balıklarınıza her zamankinden daha az yem verin, ya da hiç yem vermeyin. Bu, onların sindirim sistemlerini rahatlatacaktır.

4- Türler: Akvaryumdaki balık türlerinin uyumsuzluğu da stres durumunu etkileyen unsurlardandır. Birbiri ile uyumsuz türleri bir arada beslemeyin. Bazı balık türleri, etraflarında hızlı hareket eden balık türlerinden rahatsız olabilirler. Saldırgan balık türlerini kesinlikle sakin balık türleri ile bir arada beslemeyin.

5- Diğer unsurlar: Bunlardan kısa kısa bahsedeyim.

* Akvaryumdaki çok aşırı sirkülasyon da strese neden olabilir. Yani filtrenizi, balıkların ihtiyaçlarına ve akvaryumun hacmine göre seçin.

* Balıklarınızın davranışlarını iyi bilin. Yani bazı balıklar sürü/grup halinde mutlu olurlar. Bazıları ise tek veya daha az sayıda türdaşı ile birlikte yaşamaktan hoşlanır.

* Aydınlatmanın çok fazla olması da balıkları strese sokar. Uygun bir aydınlatma kullanın.

* Balıklarınız zaman zaman saklanıp dinlenebilecekleri alnlar oluşturun. Bu, türe göre değişir. Kayalık bir alan, yoğun bitkilerin bulunduğu bir alan, ağaç kökleri ile kaplı bir alan olabilir.

II - Balığın strese girip girmediğini anlamanın yolları, balıklarda stres belirtileri:

Strese giren balık, çeşitli davranışlarla bunu belli eder. Bazıları şu şekildedir, hemen hemen tüm balıklar için (lepistes de dahil) geçerlidir:

* Akvaryumda bir aşağı, bir yukarı doğru hareket ederler. Bu hareket, süreklidir, durmaksızın bir aşağı, bir yukarı inip çıkarlar. Bu durum saatlerce ve hatta günlerce devam edebilir. Genellikle bir akvaryuma yeni bırakılan balıklarda olur. Geçici bir durumdur. Eğer akvaryum her şeyi ile uygun bir akvaryum ise bu durum kısa sürede kendiliğinden geçecektir. İlerleyen zamanlarda balığınız normal davranışlarına (kumları eşelemeye, çeşitli ufak tefek nesneleri ağızlarına alıp tükürmeye, sakin sakin dolaşmaya) devam edecektir.

* Tedirgin bir halde yüzerler. Bunu hareketlerinden anlayabilirsiniz. Hızlı hızlı solunum yaparlar. Ön yüzgeçlerini çoğu zaman net görmek olanaksız olabilir. Akvaryuma yaklaştığınızda hızla kaçıp kendilerini sağa sola vurabilirler ve saklanacak bir yer ararlar. Tedirginliklerini her hallerinden belli ederler.

* Bazı durumlarda bazı balıkların renkleri çok açılır veya çok koyulaşır. Bu da bir stres belirtisidir. Bu durum bazı balık türlerinde (diskus gibi) çok daha belirgindir.

* Su yüzeyinde sıçrama davranışları ve ani hareketler yapabilirler.

* Sürekli saklanma eğiliminde olabilirler. Gerçi bu durum, bazı türlerin (vatoz, makrakanta gibi) doğal davranışlarındandır.

* Strese giren balıklarda yem almama davranışları görülebilir.

III - Stresin balıklara zararları:

Strese giren balık, hastalıklara karşı korumasız hale gelir. Bu, insanlar da dahil tüm canlılar için geçerlidir. Stres, vücudun direncini azaltır. Balıklardaki en belirgin stres etkisi ise balığın derisindeki koruyucu mukoza tabakasının azalmasıdır. Bu durumda en basitinden beyazbenek başta olmak üzere pek çok hastalığa davetiye çıkarılmış demektir.

IV - Önlemler:

Stres durumunu gidermeye çalışmaktansa, strese neden olabilecek durumları en baştn bertaraf etmek en uygunudur.

Özetle şunları yapmalısınız:

* Uygun hacimde bir akvaryum kullanın.

* Uygun su şartları sağlayın.

* Balıklarınızı kaliteli besinlerle, uygun besinlerle besleyin.

* Birbiri ile uyumlu balık türlerini bir arada bulundurun.

* Akvaryuma çok gerekmedikçe el-kol sokmayın.